Cần nhiều vở diễn sáng tạo, thu hút khán giả – Ảnh: NH Múa rối Thăng Long
Đối diện thách thức lớn
Nhìn lại chặng đường 50 năm chặng đường đổi mới của nghệ thuật sân khấu Việt Nam (1975-2025), bên cạnh sự ghi nhận những thành tựu, giới nghề cũng thẳng thắn nhìn nhận về thực trạng thưa vắng, ít người xem, khiến sân khấu đang tụt hậu và dần mờ nhạt.
NSND Trịnh Thúy Mùi (Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam) khẳng định sự cần thiết phải nhìn lại những thành công, đóng góp cũng như hạn chế, yếu kém của sân khấu Việt Nam trong phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đặc biệt khi đất nước đang bước vào kỷ nguyên vươn mình.
PGS TS Nguyễn Thị Minh Thái, Phó Trưởng Ban Lý luận phê bình (Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam) nhìn nhận, sự đổi mới của nghệ thuật sân khấu với nhiều tên tuổi hàng đầu đã tạo “cú hích” mạnh mẽ cho sự ra đời của các vở diễn xuất sắc. Cùng với đó, sự xuất hiện của hình thức sân khấu nhỏ, lực lượng nghệ sĩ biểu diễn sân khấu đông đảo, sự chú trọng trong đào tạo, truyền nghề… đã đưa sân khấu phát triển đến thời kỳ hoàng kim.
Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam tôn vinh văn nghệ sĩ tiêu biểu – Ảnh: Hà An
Các nhà chuyên môn khẳng định, nghệ thuật sân khấu thông qua những tác phẩm vừa thực hiện sứ mệnh giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, vừa nỗ lực tiếp cận những tinh hoa của nền nghệ thuật tiên tiến trên thế giới. Đội ngũ văn nghệ sĩ đã sáng tạo ra nhiều tác phẩm có nội dung sâu sắc, hướng tới giá trị chân – thiện – mỹ, nâng cao đời sống tinh thần của người dân.
Tuy nhiên, bước vào thời kỳ phát triển mới, với những “món ăn” tinh thần đa dạng đã tạo nên sức cạnh tranh lấn át, nghệ thuật sân khấu phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Trong đó, câu chuyện khủng hoảng người xem và nỗ lực lôi cuốn khán giả trở lại sân khấu là vấn đề cần đặt ra.
Theo NSND Lê Tiến Thọ, nguyên Thứ trưởng Bộ VHTTDL, trong tiến trình đổi mới và hội nhập quốc tế, giữa vô vàn loại hình giải trí và kênh thông tin, công chúng có nhiều cách thức tiếp cận sân khấu. Họ có thể thưởng thức vở diễn trực tiếp tại rạp hoặc gián tiếp qua truyền hình, băng đĩa, internet… Vì thế, điều quan trọng nhất đặt ra cho sân khấu là phải làm gì để giữ chân khán giả trong thời đại bùng nổ này.
Nghệ thuật sân khấu Việt Nam đã đi qua chặng đường đổi mới nhiều dấu ấn, nhưng cũng đối diện không ít khó khăn – Ảnh: Hà An
“Qua các kỳ hội diễn, liên hoan sân khấu gần đây, dễ nhận thấy khán giả không còn cảnh chen chúc vào rạp – một tín hiệu đáng lo ngại cho hoạt động sân khấu…”, NSND Lê Tiến Thọ chia sẻ.
TS Trần Thị Minh Thu, Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam (Bộ VHTTDL) cho rằng, nghệ thuật sân khấu còn yếu kém về sức cạnh tranh trên thị trường nghệ thuật. Điều này dẫn đến việc sân khấu rơi vào khủng hoảng thiếu người xem.
“Việc thiếu các tài năng trẻ, ngôi sao, thiếu lực lượng sáng tác, dàn dựng riêng cho thể loại, chìm đắm vào đề tài quá khứ và sa đà dựng vở cũ, thiếu những sáng tạo mới, thiếu những vở diễn mang hơi thở của thời đại và mang tầm vóc thời đại, thiếu kinh phí đầu tư cho quảng bá, marketing, cơ sở vật chất lạc hậu… đã làm sân khấu Việt Nam thiếu người xem, yếu năng lực cạnh tranh với các loại hình giải trí khác trên thị trường công nghiệp văn hóa”, theo TS. Trần Thị Minh Thu.
Các chuyên gia nhấn mạnh thêm thực trạng sân khấu vẫn “chìm đắm” trong quá khứ dù cuộc sống hiện thực đang thay đổi từng ngày. Dẫu đề tài lịch sử, dã sử, dân gian, huyền thoại… là mảng nội dung quan trọng nhưng cũng không thể bỏ qua nhịp đập đương đại, bởi khán giả vẫn cần đến những vở diễn phản ánh trực tiếp cuộc sống của chính họ trên sân khấu.
“Việc đi vào đề tài hiện đại cũng là cách để làm mới sân khấu, thu hút khán giả, nhất là khán giả trẻ”, TS. Trần Thị Minh Thu cho biết.
Đổi mới, sáng tạo để thoát “khủng hoảng”
Hoạt động cầm chừng, không có doanh thu, bảo tồn bị coi nhẹ, cơ sở vật chất nghèo nàn, lạc hậu… là những phác thảo nguyên nhân khiến nghệ thuật sân khấu trở nên lu mờ giữa bức tranh công nghiệp văn hóa sôi động, hiện đại.
Cảnh trong “Ngày xửa ngày xưa 36: Hậu duệ Thần Mặt Trời” của Nhà hát Kịch Idecaf – Ảnh: Thùy Trang
Trước thực tế đó, PGS TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cho rằng, cần nhiều giải pháp để nâng tầm nghệ thuật sân khấu trong thời gian tới. Để nghệ thuật sân khấu Việt Nam trở thành một ngành công nghiệp văn hóa thực thụ, trước hết, cần một hành lang pháp lý đủ mạnh. Bên cạnh đó, cần áp dụng cơ chế đặt hàng các tác phẩm có giá trị lịch sử, giáo dục, khuyến khích xã hội hóa và hợp tác công – tư trong đầu tư nhà hát.
Đặc biệt, cần có chính sách đãi ngộ nghệ sĩ đặc thù, song hành với đào tạo và phát triển khán giả. Việc thành lập quỹ hỗ trợ sáng tác nhằm khích lệ tác giả trẻ, chủ động đưa vở diễn Việt Nam ra thế giới cũng như mời các đoàn nghệ thuật quốc tế đến Việt Nam… cần được chú trọng.
Theo NSND Lê Tiến Thọ, trong bối cảnh bùng nổ thông tin của nền kinh tế thị trường, dù nghệ thuật sân khấu còn nhiều khó khăn nhưng sứ mệnh cao cả của các nghệ sĩ sân khấu là vẫn không ngừng sáng tạo những tác phẩm có giá trị tư tưởng và chất lượng nghệ thuật cao, góp phần xây dựng con người mới.
Vở kịch rối “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” của Nhà hát Múa rối Thăng Long được đánh giá là sự đột phá với nhiều tìm tòi sáng tạo mới mang hơi thở đương đại – Ảnh: NH
“Hiện nay, nhiều đơn vị nghệ thuật sân khấu được đầu tư cơ sở vật chất, tăng cường quảng bá giá trị nghệ thuật đến với khán giả. Đặc biệt là khách du lịch nước ngoài tới Việt Nam rất yêu thích nghệ thuật múa rối và các loại hình sân khấu truyền thống. Nhà hát Múa Rối Thăng Long – mỗi năm tổ chức biểu diễn với doanh thu trên 40 tỉ đồng và được Sách Guinness châu Á ghi danh là nhà hát biểu diễn sáng đèn suốt 365 ngày trong năm”, NSND Lê Tiến Thọ nêu.
NSND Lê Tiến Thọ cũng cho rằng, tín hiệu đáng buồn, vắng khách của sân khấu hiện nay không hẳn phản ánh toàn bộ bức tranh, bởi vẫn còn những đơn vị nghệ thuật duy trì được lượng khán giả ổn định, bao gồm các mô hình xã hội hóa. Ở đô thị, nhiều sân khấu xã hội hóa vẫn kiên trì sáng đèn dù đối mặt với không ít khó khăn.
Ông nhấn mạnh, tác phẩm nghệ thuật sân khấu trong cơ chế thị trường là “một hàng hóa đặc biệt”, song “hàng hóa” này chưa được đầu tư cho quảng bá, giới thiệu rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng, dẫn đến việc khán giả không có thông tin, không được cập nhật. Vì vậy, các hoạt động biểu diễn của sân khấu bị chìm trong biển quảng cáo các show ăn khách, các hình thức giải trí đa dạng khác.
“Tình trạng sân khấu vắng khán giả, nguyên nhân chính vẫn là do thiếu những tiết mục mới với những vấn đề mà khán giả đang quan tâm; thiếu những tác phẩm sân khấu có tính chuyên nghiệp vì chưa được đầu tư thỏa đáng, từ cơ sở vật chất đến công tác quảng bá rộng rãi cho tác phẩm”, NSND Lê Tiến Thọ lưu ý.
Giới chuyên gia khẳng định, đổi mới, sáng tạo là con đường duy nhất để sân khấu “thoát” khủng hoảng – Ảnh: Vở diễn của Nhà hát Múa rối Thăng Long
NSND Vũ Ngoạn Hợp, nguyên Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam cũng chỉ rõ công tác marketing tại các nhà hát, sân khấu hiện nay còn thiếu và yếu, đặc biệt ở ngành nghệ thuật xiếc. Sự thiếu hụt này hạn chế khả năng tiếp cận khán giả mới và cạnh tranh trên thị trường giải trí hiện đại.
Ông khẳng định các nhà hát, sân khấu cần nhìn nhận rõ ràng vấn đề này và đầu tư, hoạch toán chi phí cho công tác truyền thông, quảng bá cho nhà hát cũng như các vở diễn của mình.
Chia sẻ giải pháp gia tăng sức hấp dẫn của sân khấu, NSND Trung Hiếu, Giám đốc Nhà hát Kịch Hà Nội cho rằng cần ứng dụng công nghệ dàn dựng các tác phẩm, tổ chức nhiều cuộc thi, liên hoan để khuyến khích các tác giả trẻ, đạo diễn trẻ thử sức, làm mới ngôn ngữ sân khấu, chủ động hơn trong tiếp cận khán giả, đưa kịch nói vào học đường, đẩy mạnh hợp tác với các tổ chức, doanh nghiệp để tổ chức biểu diễn ngoài nhà hát…
Thẳng thắn nhìn vào thực trạng, giới chuyên gia khẳng định, đổi mới, sáng tạo là con đường duy nhất để sân khấu “thoát” khủng hoảng. Việc xây dựng đội ngũ sáng tạo chuyên nghiệp chính là điều kiện tiên quyết để sân khấu đổi mới, vươn xa, góp phần thực hiện chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa, hướng tới mục tiêu đến năm 2030, lĩnh vực này sẽ có đóng góp đáng kể vào GDP quốc gia.